Nhà máy nước Yên Phụ là một trong những cơ sở hạ tầng đầu tiên về cấp nước sạch tại Hà Nội, được xây dựng từ năm 1894. Sau hơn một thế kỷ hoạt động, công trình này không chỉ giữ vai trò là nơi cung cấp nước sinh hoạt cho hàng triệu người dân thủ đô mà còn mang ý nghĩa lịch sử và kỹ thuật quan trọng.
Với vị trí gần Hồ Tây và mạng lưới đường ống kết nối trung tâm thành phố, Yên Phụ tiếp tục là mắt xích quan trọng trong hệ thống cấp nước đô thị hiện đại. Bài viết này của naphoga.shop trình bày chi tiết quá trình hình thành, công suất vận hành, chất lượng nước, và vai trò của nhà máy trong phát triển hạ tầng đô thị Hà Nội.
Lịch sử hình thành và quá trình mở rộng công suất
Nhà máy nước Yên Phụ khởi công xây dựng năm 1894, do chính quyền Pháp triển khai tại khu đất thuộc hai làng Thạch Khối và Yên Định.
Công trình được thiết kế với 4 giếng khoan, sử dụng công nghệ lọc và cấp nước phù hợp điều kiện đầu thế kỷ 20. Đến năm 1896, nhà máy đi vào hoạt động với công suất 4.000 m³/ngày đêm, sử dụng hệ thống ống cấp nước đường kính 200 mm, chủ yếu phục vụ cho khu hành chính và khu dân cư người Pháp.
Sau Cách mạng Tháng Tám và đặc biệt là thời điểm tiếp quản thủ đô năm 1954, nhà máy được chuyển giao cho chính quyền Hà Nội và đổi tên thành Nhà máy nước Hà Nội. Giai đoạn này, hệ thống cấp nước được mở rộng với 4 nhà máy khác: Đồn Thủy (1925), Bạch Mai (1931), Ngọc Hà (1938) và Ngô Sỹ Liên (1941), đưa tổng công suất lên 26.000 m³/ngày đêm, với mạng lưới ống dài gần 100 km. Đến thời điểm này, khoảng 58% dân số Hà Nội đã được sử dụng nước máy.
Năm 1987, nhà máy chính thức mang tên Nhà máy nước Yên Phụ. Cùng với tên gọi mới, công trình được cải tạo nâng công suất lên 40.000 m³/ngày đêm. Sau đó, vào năm 1996 và 2002, nhà máy tiếp tục được nâng cấp, mở rộng thêm các giếng khoan mới và cải thiện hệ thống lọc, đưa tổng công suất đạt mức 100.000 m³/ngày đêm.
Một phần quan trọng trong quá trình hiện đại hóa là khoản viện trợ không hoàn lại từ Chính phủ Phần Lan trị giá 80 triệu USD ký kết năm 1985, giúp cải tạo toàn bộ hệ thống cấp nước của thủ đô, bao gồm cả Yên Phụ.
Công suất hiện tại, quy trình xử lý và kiểm định chất lượng nước
Nhà máy nước Yên Phụ hiện là một trong những nhà máy có công suất lớn nhất của Hà Nội, duy trì ổn định ở mức 100.000 m³/ngày đêm. Với vị trí địa lý thuận lợi gần Hồ Tây, nhà máy sử dụng nguồn nước từ các giếng khoan kết hợp với nước mặt để phục vụ xử lý và phân phối.
Quy trình xử lý nước tại nhà máy gồm ba bước cơ bản: lắng, lọc và khử trùng. Sau khi thu nước từ giếng và hồ, nước được dẫn vào bể lắng để loại bỏ tạp chất cơ bản, tiếp theo là quá trình lọc cơ học và cuối cùng là khử trùng bằng clo để tiêu diệt vi sinh vật. Toàn bộ quá trình tuân thủ theo quy chuẩn QCVN 01:2009/BYT của Bộ Y tế.
Việc kiểm định chất lượng nước đầu ra được thực hiện định kỳ bởi Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hà Nội (CDC Hà Nội). Báo cáo gần nhất vào tháng 4 năm 2023 xác nhận rằng nước đạt đầy đủ tiêu chuẩn về hóa lý và vi sinh, đảm bảo an toàn cho sử dụng sinh hoạt và ăn uống.
Ngoài kiểm định định kỳ, nhà máy còn duy trì hệ thống giám sát tự động tại các điểm cấp, giúp kiểm soát lưu lượng, áp suất và clo dư trong mạng lưới ống truyền dẫn.
Một thách thức kỹ thuật hiện nay là tỷ lệ thất thoát nước do rò rỉ đường ống cũ vẫn còn tồn tại. Để giải quyết, công ty đã và đang thay thế dần hệ thống ống sắt cũ bằng vật liệu mới như composite hoặc UPVC có khả năng chịu áp lực cao và tuổi thọ lâu dài.
Đồng thời, các trạm điều áp và điểm giao nhận nước cũng được tích hợp đồng hồ thông minh để kiểm tra lưu lượng và giảm tình trạng hao hụt.
Vị trí chiến lược, giá trị lịch sử và định hướng phát triển
Nhà máy nước Yên Phụ nằm trên tuyến đường huyết mạch nối quận Ba Đình và Tây Hồ, gần Hồ Tây – nơi có nguồn nước mặt ổn định quanh năm.
Vị trí này giúp nhà máy vừa thuận lợi trong việc khai thác nguồn nước, vừa dễ dàng kết nối với mạng lưới ống cấp nước đô thị. Không chỉ cung cấp cho các khu dân cư xung quanh, Yên Phụ còn là điểm cấp chính cho nhiều cơ quan hành chính, trường học và bệnh viện lớn trong khu vực trung tâm Hà Nội.
Về mặt lịch sử, nhà máy nước Yên Phụ là một trong những di sản công nghiệp hiếm hoi còn vận hành tại Hà Nội. Đi cùng với nó là Tháp nước Hàng Đậu – công trình hạ tầng kỹ thuật được người Pháp xây dựng để hỗ trợ phân phối nước từ Yên Phụ.
Mặc dù tháp nước đã dừng hoạt động từ những năm 1960, nhưng nhiều hạng mục kỹ thuật như đường ống dẫn, van sắt và hệ thống điều áp vẫn còn tồn tại và kết nối một phần với mạng lưới hiện nay. Đây là những minh chứng rõ ràng về quá trình phát triển kỹ thuật đô thị trong hơn một thế kỷ qua.
Hướng phát triển của nhà máy trong tương lai tập trung vào ba mục tiêu chính: ổn định nguồn nước, nâng cao hiệu suất xử lý và bảo tồn giá trị lịch sử. Để đạt được điều đó, công ty quản lý đang nghiên cứu ứng dụng công nghệ lọc tiên tiến hơn như màng siêu lọc (UF) hoặc thẩm thấu ngược (RO) trong xử lý nước ngầm.
Đồng thời, việc số hóa quản lý vận hành, tích hợp cảm biến áp suất và chất lượng nước theo thời gian thực cũng đang được triển khai.
Kết luận
Nhà máy nước Yên Phụ là một trong những công trình cấp nước quan trọng nhất của Hà Nội, không chỉ vì lịch sử hình thành từ năm 1894 mà còn vì vai trò kỹ thuật bền vững cho đến ngày nay.
Với công suất hiện tại đạt 100.000 m³/ngày đêm, nhà máy đáp ứng một phần lớn nhu cầu nước sinh hoạt cho khu vực trung tâm thành phố. Quy trình xử lý hiện đại, giám sát chặt chẽ và cam kết duy trì chất lượng nước ổn định đã giúp Yên Phụ giữ vững vai trò trong hệ thống hạ tầng cấp nước Hà Nội.
Bên cạnh giá trị kỹ thuật, Yên Phụ còn là một biểu tượng của di sản công nghiệp đô thị. Những dấu tích kiến trúc và kỹ thuật còn lại đến nay phản ánh quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa và thay đổi trong cách con người tổ chức hệ thống cấp nước.
Với định hướng phát triển theo hướng bền vững, kết hợp giữa bảo tồn và cải tiến, nhà máy nước Yên Phụ vẫn sẽ tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong chiến lược cấp nước sạch cho thủ đô trong nhiều năm tới.