Tiêu chuẩn nước uống an toàn của WHO là nền tảng không thể thiếu để đánh giá và kiểm soát chất lượng nguồn nước phục vụ cho sinh hoạt và sản xuất trên toàn thế giới. Việc áp dụng các chỉ tiêu quốc tế như GDWQ (Guidelines for Drinking-water Quality) giúp ngăn ngừa hiệu quả nguy cơ nhiễm độc kim loại nặng, vi sinh vật và hóa chất trong nước.
Tìm hiểu rõ các quy chuẩn, ngưỡng giới hạn cũng như phương pháp kiểm tra nước uống theo WHO là bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và nâng cao chất lượng sống tại Việt Nam.
Tiêu chuẩn nước uống của WHO là gì?
Tiêu chuẩn nước uống an toàn của WHO (Tổ chức Y tế Thế giới) là bộ quy định, hướng dẫn quốc tế xác lập các ngưỡng an toàn đối với chất lượng nước uống, nhằm bảo vệ sức khỏe con người trước các nguy cơ từ hóa chất, kim loại nặng, vi sinh vật và những tác nhân ô nhiễm khác.
Bộ tiêu chuẩn này chính là Guidelines for Drinking-water Quality (GDWQ), được xem là tài liệu tham chiếu quan trọng nhất trên toàn cầu, được nhiều quốc gia (bao gồm cả Việt Nam) dựa vào để xây dựng quy chuẩn nước uống của riêng mình.
Theo WHO, nước uống an toàn là nước không chứa các vi sinh vật gây bệnh, không vượt ngưỡng cho phép của hóa chất độc hại, không có các kim loại nặng vượt mức nguy hiểm, không có tạp chất ảnh hưởng đến cảm quan (mùi, màu, vị), và đảm bảo an toàn cho sức khỏe khi sử dụng lâu dài.
Phân loại các nhóm chỉ tiêu chất lượng nước theo WHO
WHO chia các chỉ tiêu đánh giá chất lượng nước uống thành bốn nhóm lớn, đảm bảo mọi yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe đều được kiểm soát, dựa trên bảng chỉ tiêu hóa học nước uống, chỉ số vi sinh vật, chỉ số cảm quan, và chỉ số phóng xạ.
Chỉ tiêu vi sinh vật
- Vi khuẩn gây bệnh (E.coli, coliform tổng số), virus, ký sinh trùng.
- Yêu cầu: Không được phát hiện E.coli/coliform trong 100ml nước (ngưỡng = 0), loại bỏ hoàn toàn nguy cơ truyền bệnh đường nước (tả, lỵ, thương hàn…).
Chỉ tiêu hóa học
- Kim loại nặng: arsenic (≤ 10 µg/L), chì (≤ 10 µg/L), selenium (≤ 40 µg/L), uranium (≤ 30 µg/L).
- Chất vô cơ: nitrat (≤ 50 mg/L), florua (≤ 1.5 mg/L), amoni, clo dư (≤ 5 mg/L), pH (6.5–8.5).
- Hợp chất hữu cơ: benzen (≤ 10 µg/L), styrene (≤ 20 µg/L), PFAS (giới hạn mới, cập nhật thường xuyên), VOCs, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.
- Nhóm chỉ tiêu này được WHO đặc biệt lưu ý vì các chất này có thể gây ra ung thư, tổn thương thần kinh, suy gan/thận khi tích lũy lâu dài.
Chỉ tiêu cảm quan
- Độ đục (≤ 5 NTU), màu sắc, mùi vị, tổng chất rắn hòa tan (TDS ≤ 1000 mg/L).
- Đảm bảo nước uống không màu, không mùi lạ, không đục, nâng cao trải nghiệm và nhận diện nguy cơ bất thường cho người sử dụng.
Chỉ tiêu phóng xạ
- Bao gồm các chất: uranium, radon, radium…
- WHO khuyến nghị ngưỡng an toàn uranium ≤ 30 µg/L, các chỉ tiêu phóng xạ khác căn cứ hướng dẫn quốc tế mới nhất.
Bảng tóm tắt một số chỉ tiêu phổ biến của WHO
| Chỉ tiêu | Giá trị giới hạn theo WHO |
| E.coli | Không được phát hiện |
| Arsenic | ≤ 10 µg/L |
| Chì | ≤ 10 µg/L |
| Florua | ≤ 1.5 mg/L |
| Nitrat | ≤ 50 mg/L |
| Styrene | ≤ 20 µg/L |
| Uranium | ≤ 30 µg/L |
| Tổng Coliform | Không được phát hiện |
| pH | 6.5 – 8.5 |
| Độ đục | ≤ 5 NTU |
| TDS | ≤ 1000 mg/L |
| Clo dư | ≤ 5 mg/L |
So sánh tiêu chuẩn nước uống WHO và tiêu vhuẩn Việt Nam
Tiêu chuẩn nước uống an toàn của WHO là nền tảng để đa số quốc gia, trong đó có Việt Nam, xây dựng các quy chuẩn về chất lượng nước uống (QCVN). Tuy nhiên, vẫn tồn tại những điểm tương đồng và khác biệt quan trọng giữa tiêu chuẩn quốc tế và tiêu chuẩn nước uống tại Việt Nam.
Giống nhau
- Nền tảng khuyến nghị từ GDWQ của WHO: Hầu hết các chỉ số vi sinh vật (E.coli, coliform), kim loại nặng (arsenic, chì), các chất hóa học vô cơ (nitrat, florua), chỉ số cảm quan (màu sắc, mùi vị, độ đục), đều được QCVN xây dựng dựa trên hướng dẫn của WHO Guidelines for Drinking-water Quality.
- Mục tiêu đều hướng tới bảo vệ sức khỏe cộng đồng, loại bỏ nguy cơ nhiễm độc mãn tính, bệnh truyền nhiễm qua nước uống.
Điểm khác biệt
Ngưỡng giới hạn một số chỉ tiêu
- Việt Nam áp dụng QCVN 6-1:2010/BYT (cho nước uống trực tiếp) và QCVN 01:2009/BYT (nước sinh hoạt), có thể điều chỉnh giá trị ngưỡng cho một số chất dựa vào điều kiện thực tế địa phương (ví dụ: mangan, amoni ở các vùng nước ngầm).
- WHO thường cập nhật bổ sung các chất mới (PFAS, styrene, uranium, hợp chất hữu cơ bay hơi) nhanh hơn, do đó QCVN đôi khi chưa kịp đồng bộ.
Chỉ tiêu đặc thù
- Việt Nam bổ sung thêm một số chỉ tiêu cảm quan và hóa học như: amoni, mangan, sắt, độ cứng, màu sắc, mùi lạ… phù hợp với thực tiễn nguồn nước vùng nhiệt đới, trong khi WHO để ngỏ tùy quốc gia điều chỉnh.
- Một số chỉ tiêu hóa học, vi sinh hoặc phóng xạ (ví dụ: styrene, uranium, PFAS) vẫn chưa nằm trong QCVN nhưng đã xuất hiện ở các bản cập nhật GDWQ mới nhất.
Quy trình giám sát, kiểm định
- WHO nhấn mạnh mô hình quản lý an toàn nước tổng thể (multi-barrier approach, water safety plan), kiểm soát chặt chẽ từ nguồn – xử lý – đến vòi, với giám sát rủi ro xuyên suốt.
- Việt Nam đang từng bước áp dụng phương pháp này, nhưng vẫn chủ yếu tập trung vào kiểm nghiệm đầu ra và định kỳ lấy mẫu phân tích.
Đọc thêm: Hướng dẫn thủ tục đăng ký nước sinh hoạt TP HCM đầy đủ
Ứng dụng tiêu chuẩn WHO tại Việt Nam hiện nay
Tiêu chuẩn nước uống an toàn của WHO không chỉ là khuyến nghị lý thuyết mà còn được Việt Nam ứng dụng rộng rãi trong hệ thống pháp lý, kiểm soát chất lượng nước và hướng dẫn thực hành tại gia đình, doanh nghiệp.
Hệ thống pháp lý và quản lý
- QCVN 6-1:2010/BYT và QCVN 01:2009/BYT là hai quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước uống và nước sinh hoạt, được xây dựng bám sát GDWQ của WHO.
- Bộ Y tế, các cơ quan cấp nước, trung tâm kiểm định nước, phòng thí nghiệm… đều thực hiện các chỉ tiêu kiểm nghiệm dựa trên khuyến nghị của WHO.
- Kế hoạch an toàn nước (Water Safety Plan – WSP) được khuyến khích áp dụng nhằm kiểm soát rủi ro từ nguồn nước đầu vào đến tận vòi người dùng.
Quy trình kiểm tra và đảm bảo chất lượng nước
- Tất cả các đơn vị sản xuất nước uống đóng chai, nhà máy lọc nước, đơn vị cấp nước đô thị, nông thôn đều phải kiểm nghiệm định kỳ các chỉ tiêu vi sinh, hóa học, cảm quan, phóng xạ.
- Người dân có thể gửi mẫu nước đến phòng kiểm nghiệm để phân tích các chỉ số như arsenic, chì, nitrat, florua, E.coli, PFAS, styrene, uranium…
- Sử dụng máy lọc nước đạt chuẩn, bảo trì định kỳ, ưu tiên công nghệ lọc loại bỏ kim loại nặng, hợp chất hữu cơ, vi sinh vật.
Thực hành tại hộ gia đình, doanh nghiệp
- Đảm bảo nguồn nước sinh hoạt, nước uống tại nhà luôn đạt tiêu chuẩn cảm quan (không mùi lạ, không màu, không đục).
- Kiểm tra định kỳ các chỉ tiêu vi sinh vật, kim loại nặng nếu khu vực sinh sống có dấu hiệu ô nhiễm hoặc từng ghi nhận bất thường về chất lượng nước.
- Ưu tiên chọn mua nước uống đóng chai, máy lọc nước, hoặc dịch vụ kiểm tra nước của các đơn vị đạt chuẩn QCVN hoặc được kiểm định phù hợp với WHO Guidelines for Drinking-water Quality.
Đề xuất nâng cao chất lượng nước uống tại Việt Nam
- Liên tục cập nhật, bổ sung các chỉ tiêu mới từ tiêu chuẩn WHO vào QCVN, ưu tiên các hợp chất độc hại mới phát sinh (PFAS, thuốc bảo vệ thực vật, microplastics…).
- Đẩy mạnh truyền thông về kiểm tra nước uống an toàn, tăng cường giám sát tại vùng nguy cơ cao: đồng bằng, vùng ven sông, khu vực giếng khoan…
- Khuyến khích mọi hộ gia đình sử dụng bộ test nhanh kiểm tra pH, clo, nitrat, kết hợp xét nghiệm chuyên sâu tại các phòng kiểm nghiệm uy tín khi phát hiện bất thường.
Kết luận
Bám sát các hướng dẫn từ WHO về chất lượng nước uống không chỉ là nghĩa vụ của nhà quản lý mà còn là trách nhiệm của từng cá nhân. Đầu tư cho nước uống sạch, an toàn là đầu tư cho tương lai khỏe mạnh.
Đừng chủ quan với các dấu hiệu bất thường của nước sinh hoạt, naphoga.shop khuyên bạn hãy kiểm tra định kỳ và lựa chọn giải pháp lọc nước, xử lý nước phù hợp với tiêu chuẩn WHO để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.